Ecdadın Emaneti: Ayasofya Camileri

İstanbul'un simgelerinden olan Ayasofya sadece İstanbul'da mı var? İstanbul'daki Ayasofya'nın Türkiye genelinde aynı adı taşıyan 8 küçük kardeşi var. Yani Bitlis’ten Edirne’ye kadar tam 9 Ayasofya var. Türkiye'de bulunan toplam 9 Ayasofya'nın tamamı ise cami oldu. Bu camilerin biri yine İstanbul'da. Diğerleri Edirne, Kırklareli, İznik, Bitlis, Gümüşhane, Zonguldak ve Trabzon'da bulunuyor. Küçük Ayasofya, İznik Ayasofya, Vize Ayasofya ve Trabzon Ayasofya geçtiğimiz yıllarda ardı ardına ibadete açıldı. En son ise Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi ibadete açıldı. İşte Türkiye'deki Ayasofya'lar...

İSTANBUL

Ayasofya, mimari bakımdan, bazilika planı ile merkezî planı birleştiren, kubbeli bazilika tipinde bir yapı olup kubbe geçişi ve taşıyıcı sistem özellikleriyle mimarlık tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Bizans İmparatoru 1. Jüstinyen tarafından MS 532 - 537 yılları arasında İstanbul'un tarihi yarımadasındaki eski şehir merkezine inşa ettirilmiş bazilika planlı bir patrik katedrali olup, 1453 yılında İstanbul'un alınmasından sonra, Fatih Sultan Mehmet tarafından camiye dönüştürülmüş. 1935 yılından beri ise müze olarak hizmet veren Ayasofya, 24 Temmuz 2020'de kılınan Cuma namazı ile tekrar cami olarak kullanılmaya başlandı.

Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi’nin yanı sıra, Küçük Ayasofya semtinde, demiryolunun kenarında da bir Ayasofya bulunuyor. İmparator Iustinianos tarafından 536’da inşa ettirilen yapı, 15. yüzyılda 2.Bayezid döneminde Küçük Ayasofya Camii olarak adlandırılmış.

İstanbul'daki Ayasofya Camileri ile ilgili daha fazla bilgi ve fotoğraf için, Yedi Tepe İstanbul: Sarayburnu Tepesi yazımızı okuyabilirsiniz.

TRABZON

Trabzon’un Fatih Mahallesi’ndeki Ayasofya Camii, kent surlarının yaklaşık iki kilometre dışında bulunuyor. Bir manastır olduğu bilinen yapının sadece ana kilisesi ve çan kulesi günümüze ulaşmış durumda. Gerçek Doğu Roma İmparatoru’nun kendisi olduğunu kanıtlamak isteyen 1.Manuel Kommenos’un (1238-1263) bu nedenle İstanbul’daki imparatorluk kilisesiyle aynı adı taşıyan yapıyı inşa ettirdiği sanılıyor. Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon’u fethini takiben yapı, camiye çevrilmiş ve vakıf eser olmuş. 1964’te müze olarak ziyarete açılan Ayasofya’nın bakımlı ve güzel bir bahçesi de bulunuyor. 28 Haziran 2013 Cuma günü yeniden Müslümanların ibadetine açıldı.

Trabzon'daki Ayasofya Camii ile ilgili daha fazla bilgi ve fotoğraf için, Karadeniz Seyahatimiz: Amasya, Ordu, Trabzon, Rize ve Sivas yazımızı okuyabilirsiniz.

İZNİK

Bursa İznik’teki en önemli tarihi yapılardan biri olan Ayasofya, Doğu Roma döneminde şehrin merkezine inşa edilmiş. MS 325 tarihindeki ünlü İznik Konsili toplantısına ev sahipliği yapmasıyla dünyaca ünlü bir yapı. Günümüzde 2,5 metre kadar yol seviyesinin altında kalan yapının yazıtı olmadığı için ilk inşa tarihi bilinmiyor ancak 6. yüzyılda İmparator Iustinianos tarafından eski bir Roma ‘gymnasium’unun üzerine yaptırıldığı sanılıyor. 8. yüzyılda onarıldığı bilinen yapı, 1065 depreminde yıkılınca zemini yükseltilerek yeniden inşa edilmiş. 1331’de İznik’i alan Orhan Gazi tarafından da camiye çevrilmiş. 2008’de yapılan restorasyonda çatısı yeniden inşa edilen yapının 18. yüzyılda kullanım dışı kaldığı tahmin ediliyor. 1960’ta müze olarak ziyarete açılan yapı, 6 Kasım 2011’de tekrar cami olarak kullanılmaya başlandı.

Bursa İznik'deki Ayasofya Camii ile ilgili daha fazla bilgi ve fotoğraf için, Bursa'nın İzleri: İznik ve Uludağ yazımızı okuyabilirsiniz.

EDİRNE

Enez Kaleiçi’ndeki Ayasofya Kilisesi, Enez’in Osmanlı tarafından alınmasından sonra 2. Mehmet tarafından camiye çevrilmiş. 1962’ye kadar cami olarak kullanılan yapının çatısı ve bazı duvarları 1965 depreminde çökmüş. Cami olarak kullanıma devam edecek mabedin onarım çalışmalarında sona gelinmiş durumda.

Edirne ile ilgili daha fazla bilgi ve fotoğraf için, Osmanlı'nın Ustalık Eseri: Edirne ve Çanakkale yazımızı okuyabilirsiniz.

KIRKLARELİ

Vize ilçesindeki Küçük Ayasofya ya da Gazi Süleyman Paşa Camii olarak bilinen yapı, orijinal hali büyük ölçüde korunmuş bir Doğu Roma kilisesi. Yapının ilk olarak hangi tarihte inşa edildiği bilinmiyor ancak yapılan arkeolojik kazılara göre 5. ya da 6. yüzyılda inşa edilmiş bir bazilikanın temelleri üzerine kurulduğu tahmin ediliyor. İlk kez 19. yüzyıla ait belgelerde Ayasofya Camii olarak anılan yapının Doğu Roma dönemindeki adı ise tam olarak bilinmiyor. Kiliseye Ayasofya adını Vizeli Rumların verdiği sanılıyor.

GÜMÜŞHANE

Gümüşhane’nin Kabaköy köyünün Doğu Roma döneminde önemli bir yerleşim olduğu ve buradaki Ayasofya’nın 10. yüzyılda inşa edildiği ve piskoposluk merkezi olduğu biliniyor. Yapı, 1869’da camiye çevrilmiş.

ZONGULDAK

5. yüzyılda 2.Theodosios döneminde inşa edildiği bilinen yapının Ereğli’nin alınmasından sonra Orhan Gazi tarafından camiye çevrildiği tahmin ediliyor. Günümüzde Orta Camii veya Orhangazi Camii adıyla kullanılıyor.

Zonguldak ile ilgili daha fazla bilgi ve fotoğraf için, Batı Karadenizde Sonbahar: Karabük, Sinop, Kastamonu, Bartın, Zonguldak, Düzce, Bolu yazımızı okuyabilirsiniz.

BİTLİS

Tatvan’ın Çekmece (Şamiran) köyünde bulunan ve yakın zamanda camiye çevrilen Ayasofya Kilisesinin orijinal özellikleri büyük ölçüde korunmuş. Kilisenin sütunlarında Ermenice yazılar yazıyor. Yapının asıl adının bu olmadığı, yöre halkı tarafından Ayasofya olarak adlandırılan bir Ermeni kilisesi olduğu tahmin ediliyor.

Bitlis ile ilgili daha fazla bilgi ve fotoğraf için, Güneş Doğudan Doğar: Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Bitlis, Van, Ağrı, Iğdır yazımızı okuyabilirsiniz.